Jedna večera u poznatom splitskom restoranu Zora Bila zaslužna je za moje posljednje putovanje, ono u Grčku. Bio je listopad 2024. kada sam, na poziv vlasnika Dane Tahirovića, došao na večeru na kojoj su vrhunski chefovi prezentirali nekoliko mediteranskih kuhinja, uključujući i grčku. Te večeri imao sam čast upoznati tadašnju veleposlanicu Republike Grčke, gđu. Antoniu Katzourou, te Michaela Charokoposa, rukovoditelja Ureda za ekonomske i komercijalne poslove Veleposlanstva Helenske Republike u Zagrebu.
Tekst se nastavlja nakon oglasa
Gastrovečer ispunila je sva očekivanja, a članak na Dalmaciji Danas o toj večeri nije bio posljednja medijska suradnja s g. Michaelom. Ovog proljeća ugodno me iznenadio poziv Grčke turističke zajednice da posjetim njihovu zemlju, na što sam rado pristao. Radilo se o organiziranom putovanju za novinare i turističke agencije sa područja Slovenije i Hrvatske, čiji je cilj bio upoznati grčku regiju Središnja Makedonija i njezin iznimno lijepi Halkidiki. Riječ je o poznatoj grčkoj turističkoj destinaciji na istoku zemlje. Ovaj poluotok nosi naziv istoimene prefekture, a dio je grčke regije Makedonija. Iako su mi se što planirano, što neplanirano, zaredala putovanja u inozemstvo ove godine, izrazito sam se radovao svom prvom putovanju u Grčku.
Fotografije snimljene foto aparatom
Fotografije snimljene mobitelom
Dolazak i simpozij “Aristotelov med”
Ekipa s kojom ću provesti sljedeća tri dana upoznao sam u avionu kojim smo putovali iz Zagreba do Soluna (Thessaloniki). Bili su to Barbara iz Zagreba, bračni par Sebastjan i Andrea iz Ljubljane/Mostara, urednici časopisa Adriatic Traveller, te kolegica Andreja s Prvog programa Slovenskog radija. Let je bio ugodan, a sve nas je zajedno dočekao taksist Dimitri. Bila je rana večer kada smo se zaputili prema Arnei, gdje smo sudjelovali na Simpoziju “Aristotelov med”. Dočekala nas je Maria Pappa iz Turističke zajednice Istočnog Halkidikija. Gosti sajma meda bili su slovenski pčelari koji su s grčkim kolegama razmijenili iskustva i predstavili svoje proizvode.
Cijene meda bile su slične hrvatskima ili nešto niže, a prevladavao je med od mediteranskog bilja. Uz ritmove grčkog kola večerali smo u restoranu Bakatsianos, a večera je bila pripremljena isključivo od lokalnih proizvoda. Napuštamo sada već hladnu Arneu i spuštamo se do predivnog hotela Mount Athos Resort u mjestu Ierissos. Riječ je o hotelu s pet zvjezdica uz more, s prekrasno uređenim okolišem i nekoliko bazena. Sobe su lijepe, moderne i prostrane, a nakon napornog dana bračni krevet bio je idealan za dobar odmor.
Izlet na Svetu Goru
Ujutro smo se okupili na hotelskom doručku, također baziranom na grčkim namirnicama, a uslijedio je prvi izlet – onaj na Svetu Goru. Sveta Gora grčka je autonomna monaška država ili, kako je naša Maria rekla, “grčki Vatikan”. Atos (Athos, Athon, Sveta Gora) poluotok je i istoimena planina na obalama Egejskog mora, jedan od centara – ako ne i sam centar – pravoslavnog svijeta. To je najistočniji od triju “prstiju” poluotoka Halkidiki.
Vozimo se do Ouranoupolisa – “vrata Atosa”, maloga turističkog grada s lijepim plažama i brodovima koji čekaju turiste za obilazak Svete Gore. Valovi laganog maestrala udaraju o stijene Atosa dok naš turistički brod plovi tik uz južnu obalu poluotoka. Ženama je pristup poluotoku inače zabranjen, a civili mogu dobiti dozvolu za tri noćenja u jednom od tamošnjih samostana. Pred nama se redaju tvrđave od kamena i drveta, različitih oblika i dimenzija, poput kulisa nekog srednjovjekovnog epa, jer prema tisućljetnom pravilu avaton nitko tko nije muškarac ne smije kročiti bliže od petsto metara obale.
Organizirani monaški život započeo je 963. godine, kad je sv. Atanazije utemeljio Veliku Lavru i udario temelje autonomnoj republici koju će bizantski car Ivan I. Tzimiskes tipikonom iz 972. učiniti samoupravnom. Više od tisuću godina poslije, 1988., cijeli je poluotok uvršten na UNESCO-ov Popis svjetske baštine kao pravoslavno središte neprekinute duhovne tradicije.
Najprije se pred nama pojavljuje Simonopetra: sedam katova drži se za liticu visoku 330 metara i prkosi gravitaciji jednako strpljivo kao i vremenu. Nekoliko kilometara dalje, gotovo nad samim morem, uzdiže se Gregoriou – kompaktan labirint nastao 1310., kojeg su, pričaju monasi, pirati toliko puta napadali da su ga graditelji svjesno “zakucali” u stijenu. Još impozantniji, peti po rangu među dvadeset atonskih cenobija, slijedi Dionysiou, posvećen sv. Ivanu Krstitelju; njegovi tornjevi podsjećaju na stražarske kule jer je i sam nastao kao obrana od gusara.
Plovidba dalje otkriva Agiou Pavlou, najjužniju veću zajednicu na ovoj strani poluotoka, koja prema predaji stoji na temeljima antičkoga Apolonova hrama, a prvi se zapisi o njoj javljaju još u 10. stoljeću. Na samom rtu, tek kao bijela mrlja u daljini, bljesne i Velika Lavra – “majka” svih ostalih – pa brod okreće pramac natrag, jer avaton ne dopušta iskrcaj.
Tek nakon što ostavimo posljednje zidine iza sebe, u kadar ulazi sama planina. Njezin je piramidalni vrh, visok 2033 metra, toliko strm da se, gledano s palube, čini kao da raste izravno iz mora. Monasi kažu da će barem jednom u životu odšetati do kapelice Panagía pod samim vrhom – hod od sat vremena koji započinje u magli borova, a završava iznad oblaka.
Čarobno mi je bilo vidjeti da ova planina, tako daleko na jugu, i dalje ima nešto snijega i leda ispod vrha, dva tjedna prije početka klimatološkog ljeta. Prizor me toliko dojmio da ću se možda jednom vratiti i uspeti na ovaj vrh. Još jednom “utvrđujemo gradivo” na povratku, a ja se pomalo zabrinuto pitam kako za Mt. Athos nisam znao prije; kolege su mi rekli da su i oni sada prvi put čuli i vidjeli ovo prelijepo mjesto. Je li do nas ili do nedovoljne promocije ovog kraja, ne bih znao.
Restoran Armira i vinarija Domaine Agrovision
Vraćamo se u Ouranoupolis, gdje nas dočekuje strpljivi Dimitri. Krećemo u Ierissos, gdje smo ručali u restoranu Armira koji se nalazi u blizini pješčane plaže i nudi isključivo svježe morske plodove – i to nije floskula, uvjerili smo se sami. Naravno, sve je krenulo grčkom salatom, zatim namazom od ikre bakalara i domaćim kruhom, a posljednje predjelo bio je pohani sir koji se maže marmeladom.
Sve je to trebalo zaliti posebnim vinom, roseom sa Svete Gore koji proizvode monasi. Uslijedila su čak tri glavna jela – dagnje u najukusnijem umaku koji sam probao, srdele s gradela i hobotnica s orzom i topljenim sirom. Usprkos mojim nastojanjima da dođem do recepta za “hobu”, nisam ga uspio dobiti, ali neću odustati!
Jednostavno izvrsno. Siti i zadovoljni bacamo nekoliko selfija na predivnoj plaži, a potom se upućujemo u vinariju Domaine Agrovision.
Vinarija je u vlasništvu Francuza koji su prepoznali potencijale grčkog vinogradarstva. Proizvode poznata mediteranska vina, ali su se dijelom odlučili i za autohtone sorte koje su sve traženije na tržištu. Brend im je vino “20”, a osobito je tražen njihov suhi rose. Ljubazni djelatnici vinarije dobro govore engleski te smo rado degustirali njihovu ponudu – no to nije bilo posljednji put da ćemo ih susresti toga dana…
Otok Ammouliani i večernji event Kouzina 2025.
Sada već u kasnim popodnevnim satima pravi je gušt bio sjesti na uređenom vidikovcu s kojeg se pogled pruža na Svetu Goru, prostranu obalu i plaže Halkidikija, ali i otok Ammouliani, jedini naseljeni otočić ovog područja. Dug je nešto manje od četiri kilometra i smješten nasuprot Atosa, stotinjak kilometara od Soluna. Ime mu znači “pjeskovito”, što se potvrđuje jer je obala gotovo u cijelosti prekrivena “zlatnim” pijeskom. Nekada posjed manastira Vatopedi, otok je 1920-ih naseljen grčkim izbjeglicama iz Male Azije; njihov orijentalni utjecaj i danas se osjeti u kuhinji i naglasku. Otprilike petsto stalnih stanovnika živi oko male luke, a ritam sela diktiraju ribarske kaice koje svake večeri na obalu iskrcavaju svjež ulov.
Do Ammoulianija se stiže trajektom iz Tripitija za desetak minuta; ljeti brodovi plove svakih pola sata, a karta za pješaka stoji svega nekoliko eura. Najpoznatija plaža je široka Alikés, slijede Karagatsía u hladu elmi, zatim Kalopigadó i Megáli Ámmos s pogledom na Athos; sve se diče Plavom zastavom zbog iznimno čistog mora, a smještaja ne nedostaje. Na istoku leže nenastanjeni otočići Drenia, “Magareći”, do kojih se može gliserom ili unajmljenim gumenjakom. Reljef je blag, visina ne prelazi stotinu metara, pa se otok najbolje istražuje biciklom. Sredina lipnja i rujan nude sunce bez gužve, a more ostaje ugodno toplo.
U smiraj dana vraćamo se u hotel, a već u 19 sati u dvorišnoj sali hotela upriličen je gastro-enološki event Kouzina 2025.– kuhanje s vinskim talogom pod vodstvom chefice Dine Nikolaou. Moram priznati da isprva nisam točno znao što je wine lees; najbolji prijevod bio bi vinski talog. Taj talog nastaje neposredno nakon alkoholne fermentacije, kad na dno tanka ili bačve potonu mrtve stanice kvasaca s finim česticama grožđa, proteina i vinske kiseline. Riječ je o nusproduktu fermentacije koji se, ovisno o veličini čestica, dijeli na grubi talog (teže sedimente koje vinari relativno brzo otoče) i fini talog – sitniju, gotovo kremastu suspenziju koju mogu ostaviti u vinu kako bi ono dobilo više složenosti i teksture.
Kad se vino namjerno ostavi u dodiru s finim talogom – često uz povremeno miješanje (bâtonnage) – kvasci postupno prolaze autolizu, oslobađajući polisaharide, proteine i aromatske prekursore. Rezultat je punija struktura, gladak, gotovo kremast osjećaj na nepcu i tipične arome brioša, biskvita ili orašastih plodova koje prepoznajemo u pjenušcima poput šampanjca, ali i u bijelim vinima kao što su Muscadet ili burgundski chardonnay. Proces ujedno štiti vino od oksidacije, pa primjerice ne-vintage šampanjac zakonski mora odležati najmanje 12 mjeseci na talogu, dok neki ambiciozni stilovi ostaju u doticaju i nekoliko godina.
Naša Dina prezentirala je slastice, ali i pizzu u čijem se tijestu umjesto uobičajenog kvasca koristio kvasni talog. Točno u vrijeme degustacija morao sam se povući s gastronomskog “bojnog polja”: upravo su te večeri u isto vrijeme bili objava rezultata lokalnih izbora i Jadranski derbi Hajduk – Rijeka. Iako je moja vrijedna redakcija kvalitetno pokrila oba događaja, nisam mogao odoljeti barem malo pomoći u zahtjevnoj splitskoj novinarskoj noći. Kolege koji su ostali na degustaciji tvrde da odavno nisu kušale bolju pizzu!
Stagira – rodno mjesto Aristotela
Dan je uobičajeno počeo hotelskim doručkom; za razliku od mene, kolega Sebastjan nije propustio upoznati čari hotelskih bazena. More je i dalje bilo prehladno za kupanje – iznenađujuće mi je bilo da je 17 °C mora umjereno hladnije nego u Dalmaciji – no grijani bazeni bili su dobra alternativa. Ponedjeljak je donio program od kojeg sam mnogo očekivao, a prva točka bila je Stagira – rodno mjesto Aristotela. Nisam se mnogo raspitivao ni koristio tražilice o ovom lokalitetu, nadao sam se samo da se ne radi o priči na razini rodnog mjesta Marka Pola. Srećom, ništa slično! Poluotočić na kojem se nalazi ovo arheološko nalazište brežuljkastog je izgleda, a staza je obogaćena informativnim pločama s prikazom različitih biljnih vrsta koje rastu u ovome kraju. Na jednoj od tih tabli bila je brnistra, što je bila idealna prilika da našu domaćicu i vodičicu upoznam s važnom lekcijom o porijeklu imena Split. Brnistra se na klasičnom grčkom zove Aspalathos (Ασπάλαθος). Grčki doseljenici, vjerojatno s područja Epetiona (današnjeg Stobreča), divili su se žutoj boji koja u proljeće oboji čitav kraj, pa su naselje na kojem će kasnije niknuti rimska Dioklecijanova palača nazvali Aspalathos. Priča se dojmila svakog Grka kojem sam je ispričao, pa su mi na svaki susret s brnistrom viknuli – Split!
Za početak nekoliko rečenica o arheološkom nalazištu. Stagira (grč. Στάγειρα ili Στάγειρος) bila je grčki polis smješten uz obalu Halkidikija, u današnjoj grčkoj regiji Središnja Makedonija. Najpoznatija je kao rodno mjesto slavnog filozofa Aristotela, učenika Platona i učitelja Aleksandra Velikog. Ruševine grada nalaze se oko 18 km sjeveroistočno od današnjeg sela Stagira, pokraj gradića Olympiada. Maria kaže da je Stagira nastala na lokalitetu bogatom zlatom, a ta se djelatnost očuvala čak i do današnjih dana; mnoge obitelji svoje bogatstvo mogu zahvaliti upravo zlatu.
Grad su 655. pr. Kr. osnovali jonski doseljenici s otoka Androsa. Godine 480. pr. Kr. zauzeo ga je perzijski kralj Kserkso I. Kasnije se pridružio Delskom savezu pod vodstvom Atene, ali ga je napustio 424. pr. Kr., zbog čega ga je Atenjanin Kleon bezuspješno opsjedao 422. pr. Kr. Tijekom Peloponeskog rata Stagira je stala na stranu Sparte. Godine 348. pr. Kr. Filip II. Makedonski uništio je grad, no kasnije ga je obnovio u čast Aristotelu, učitelju njegova sina Aleksandra. Tada su izgrađene brojne nove građevine – akvadukt, dva svetišta božici Demetri i stambene kuće. Prema predaji, stanovnici su nakon Aristotelove smrti prenijeli njegove ostatke u Stagiru, gdje su ga pokopali i utemeljili festival Aristoteleia u njegovu čast.
Mjesto drevne Stagire ponovno je otkriveno 1886., zahvaljujući danskom arheologu Karlu Frederiku Kinchu, koji ga je locirao prema starim opisima. Prije toga za gradom se tragalo na sasvim drugoj lokaciji, no kada su iskapanja krenula prije samo 35 godina, pokazala su izvanrednu očuvanost i veličanstvenost Stagire. Grčka država svake godine ulaže značajna sredstva u arheološka istraživanja, no područje je toliko veliko da će se tu još puno toga otkriti. Bilo kako bilo, Stagira je pravi raj za ljubitelje arheologije, sa svojim prostranim zidinama, agorom, ulicama, stazama, pazarom s očuvanim skladišnim otvorima u zemlji, ostacima obiteljskih kuća i svetišta.
Zahvaljujući ovom nalazištu, u samo nekoliko desetljeća područje je postalo sve privlačnije ljubiteljima arheologije, povijesti i turistima općenito. Napravljene su brojne Aristotelove poučne staze, parkovi, pokrenuti mnogi događaji njemu u čast. Okolna naselja imaju koristi od napretka turizma koji se bazira na kulturi, a ne masovnosti, a država svake godine izdvaja značajna sredstva za daljnja arheološka istraživanja Stagire.
Boraveći na njezinoj agori, gledajući sve te veličanstvene zidine, ostatke kuća “običnih ljudi” i ostale arheološke dokaze, istovremeno me obuzeo osjećaj sreće što mogu stajati na mjestu gdje je, na neki način, nastala moderna europska civilizacija, i osjećaj tuge zbog onoga što se događa – i ne događa – s našim arheološkim zlatima poput Salone, preko koje i danas rade bageri. No, zbog povezanosti s ovom grčkom pričom, prvenstveno sam osjećao tugu zbog situacije s arheološkim nalazištem u Stobreču (grč. Epetion). To naše lijepo mjesto na jugoistočnom kantunu Splita osnovali su grčki doseljenici s Visa, odnosno Sirakuze.
Znamo to već neko vrijeme, no spoznaje su neopisivo proširene od lanjskog proljeća, kada se netko sjetio “zidati” novu stambenu zgradu na arheološkom lokalitetu pa je imao obvezu arheoloških istraživanja. Naši arheolozi brzo su došli do senzacionalnih otkrića, među kojima je možda najznačajnije otkriće velikog bedema sa sjeverne strane naselja. I gradska vlast i Ministarstvo kulture obećali su poduzeti konkretne korake u daljnjoj zaštiti lokaliteta i proglašenja područja arheološkim parkom. No već neko vrijeme na ovom lokalitetu se ne događa ništa, osim što je jedan dio ponovno zatrpan. Ne mogu ni zamisliti što bi neke države, koje više drže do arheoloških nalazišta od naše, napravile od ovakvog lokaliteta koji i te kako zaslužuje in situ muzej, dok mi u isto vrijeme lijevamo beton i stavljamo asfalt na najvrjednije povijesne ostatke.
Zamišljam kako bi samo Stobreč napredovao uz jednu ovakvu svjetsku arheološku senzaciju, kako bi to promijenilo povijesnu kartu cijele zemlje. Naravno, ovakva sanjarenja nužno bi značila konkretna i pravedna obeštećenja privatnih vlasnika i investitora. Svaka bi se takva “investicija” države višestruko vratila kad se kod nas stvari ne bi gledale od danas do sutra, od izbora do izbora.
Osim što je zaštićen arheološki, ovaj poluotok zaštićeni je i prirodni krajobraz. S tim u vezi jedna manja anegdota: dok sam se spuštao prema središtu starog grčkog grada, uz put sam vidio jednu mladu, debelu šparogu. Nisam odolio porivu da je uberem, što sam i učinio. No stražar je to vidio i počeo vikati da je to zabranjeno. Nisam to napravio s namjerom kršenja zabrane, ali sam ipak kušao sirovu grčku šparogu. Cijela posjeta Stagiri istinski me oduševila i savjetujem je svim ljubiteljima povijesti i arheologije.
“Aristotelovi morski koraci” – uzgajalište dagnji
Uslijedio je ništa manje uzbudljiv izlet “Aristotelovim morskim koracima”. Stigli smo do nedalekog gradića Olympiada, odakle smo se ukrcali na ribarsku brodicu. Sada smo s broda gledali iste one padine koje smo sat ranije obilazili u sklopu arheološke ture. Priroda je zaista zadivljujuća. Padine su tamnozelene od guste vegetacije, a ta se boja reflektira u kristalno čistom moru koje povremeno poprima intenzivnu tirkiznu nijansu. Plaže su pješčane, prostrane i pomalo je iznenađujuće da već nisu pune kupačima. Nakon otprilike pola sata vrlo ugodne plovidbe po mirnom moru stižemo do uzgajališta dagnji.
Tu nas dočekuju domaćini s kojima odmah krećemo u demonstraciju uzgoja ovih školjki. Iako su i naša uzgajališta nadaleko poznata, poput onih u Stonu, kažu da uzgajališta u Halkidikiju spadaju u sam svjetski vrh. Tu sam malo proširio svoje znanje o dagnjama, a nisam odolio ni prvoj prilici da ih kušam sirove, onako tek izvađene iz mora.
Odrasla dagnja (Mytilus galloprovincialis) u prosječnim uvjetima (temperatura oko 15 – 20 °C, dovoljno hrane, valovita izmjena vode) propumpa otprilike 5 – 10 litara morske vode na sat. Filtracijski kapacitet raste s veličinom školjke: veća dagnja ima veću ukupnu propusnost, ali po gramu tjelesne mase filtrira nešto manje. U praksi to znači da jedna zdrava, odrasla dagnja u doba obilja fitoplanktona pročisti 120 – 240 litara morske vode na dan, prikupljajući sitne alge, bakterije i anorganske čestice – glavni razlog zašto se školjke smatraju “biološkim filtrima” obalnih ekosustava. Naš domaćin kaže da klimatske promjene nisu zaobišle ni ovaj kraj, pa je tako lani, zbog neobično visoke temperature mora, uginulo čak 80 posto njihovih školjki. Dagnje rastu na posebnim konopima, a da dosegnu željenu veličinu potrebno je prosječno dvije godine. Čisto more, ne previsoka temperatura i barem povremene oborinske vode s kopna među glavnim su preduvjetima za uspješan uzgoj. Kakav bi to posjet uzgajalištu bio da nam domaćin na obali nije na kuhalu skuhao tek izvađene dagnje, uz narezane pome i domaći kruh. Naravno, svemu je prethodila čašica najpoznatijeg grčkog alkohola – njihove verzije rakije.
Tsipouro (grč. τσίπουρο) najpoznatiji je grčki destilat koji se peče ujesen od vinskog dropa – komine preostale nakon prešanja grožđa. Berba završi, komina nekoliko dana fermentira, a zatim se u bakrenim kotlovima dvostruko destilira, često u dvorištima seoskih “kazana”. Rezultat je kristalno bistro piće snage 40 – 45 % alkohola. Postoje dvije varijante: čisti tsipouro (bez začina) i anisirani (dodaje se anis, rjeđe komorač ili mastika). Za mene je tsipouro pomalo slatkastog okusa, pa ipak ostajem pri našoj rakiji!
Zanimljivo, većinu ribarskih posada u Grčkoj, barem su nam tako rekli domaćini, čine Egipćani. “Spasili su nam ribarstvo”, tvrde. I sami smo se uvjerili u brojnost Egipćana na ribarskim brodicama; očito su preuzeli ovu tisućljetnu djelatnost kada su Grci, baš kao i mi, postali prilično izbirljivi u izboru poslova uslijed bujajućeg turizma.
Puni dojmova napuštamo uzgajalište i vraćamo se u idilični gradić Olympiadu. Na samoj obali nalazi se pitoreskna crkvica posvećena sv. Nikoli, a velika pješčana plaža dominira središnjim dijelom grada. Glavna ulica sadrži nekoliko restorana, a mi smo posjetili mali obiteljski hotel Liotopi.
Susret s Loulou – hotel Liotopi
Nekoliko metara od lokalne plaže, preko puta spomenute crkvice, privući će vas objekt s mnogo raznolikog zelenila – uređenih travnjaka, cvijeća, grmova, voćaka i stabala. Čim smo ušli kroz impresivna drvena zelena vrata, znao sam da ne ulazim u bilo kakav hotelčić. Dočekala nas je izrazito ljubazna, 69-godišnja vlasnica Loulou.
Loulou je skraćeno od Louloudia, grčke inačice imena Florence (Cvijeta). Godine su u njezinu slučaju samo broj jer iz svake riječi, misli i pokreta naše domaćice prštala je pozitivna energija, gostoljubivost, iskrenost i dobronamjernost, ali i – ono što me najviše oduševilo – izrazito zreo način promišljanja turizma. Nakon kratkog razgledavanja otmjeno i ukusno uređenog donjeg kata hotela, kojim dominira prostrani dnevni boravak, izišli smo u stražnje dvorište gdje su nam Loulou i osoblje poslužili domaće kolače, grčki burek, domaći čaj i sok. Ovo posljednje dvoje bilo je posebno impresivno i svi su molili šalicu više.
“Liotopi znači ‘mjesto s mnogo sunca’. Cijelo je područje poznato po stablima maslina, a mi imamo isti korijen riječi za sunce i maslinu. Naši djedovi i bake izbjegli su ovamo iz Male Azije 1922. godine. Godine 1924. ovdje se gradi kuća u kojoj će kasnije živjeti moja majka. Bila je to mala kuća s vrtom i mnogo stabala. Restoran je izgradio moj otac, a konoba potječe iz 1924. godine. Godine 1983. obiteljsku kuću moje majke preuredili smo u hotel Liotopi”, započela je svoju priču vrijedna vlasnica.
Hotel radi tijekom sezone, od travnja do listopada. “Sezona se postupno produžava. Nekada je to bilo mjesec dana, usred ljeta. Sada nam mnogo pomaže razvoj arheološkog nalazišta Stagira. Radim radionice kuhanja sa svojim gostima, kao i brojne druge aktivnosti koje ih zanimaju. U ranoj i kasnoj sezoni gosti dolaze iz svih krajeva Europe, no u srcu sezone dominiraju posjetitelji s Balkana. Imamo lijepe staze za hodanje, trčanje i bicikliranje. U predsezoni cijena za dvije osobe s noćenjem, doručkom i večerom iznosi 155 eura. Hrana se priprema isključivo od lokalnih namirnica, a svaki dan serviramo nešto novo. Ako ostajete 14 dana, poslužimo 14 različitih doručaka prema lokalnim receptima koje su donijeli naši djedovi iz Male Azije. Naš je doručak dobio nagradu ‘Najbolji grčki doručak’, a britanski The Times uvrstio nas je među deset najboljih hotela u Europi! Novinar je bio ovdje, ne predstavivši se – bio je prehlađen pa sam mu dala domaći čaj. Kasnije su mi javili za nagradu i bila sam vrlo iznenađena”, otkriva Loulou.
Kaže da su bili puni čak i za vrijeme korone jer rade s namjerom da steknu vjerne posjetitelje. “Iako koristimo usluge poput Booking.com-a, većina gostiju nam se vraća ili dolazi na preporuku naših gostiju, ili na temelju ocjena. Ne sviđa mi se brzi i masovni turizam. Gost se na destinaciji mora osjećati kao kod kuće, a ne ga doživljavati kao bankomat.”
Tvrdi da im dolaze gosti različitih profila, ali da je njima svaki gost dobrodošao. Loulou je za Hrvatsku i Split imala samo riječi hvale. “Željela bih vam čestitati na tako lijepom gradu i tako dobrim ljudima. Bila sam tamo i bilo mi je sjajno, hvala vam na prekrasnom vremenu koje sam doživjela u Splitu. Ljudi su ondje vrlo gostoljubivi.” Na kraju je pozvala sve da dođu u Grčku i upoznaju grčko gostoprimstvo.
Nakon uživanja u dvorištu hotela Loulou nam je podijelila bočice svojeg ulja i marmelade koju sama radi od raznog voća. Potom nas je odvela na gornji kat gdje se nalaze sobe, a svatko od nas poželio je ovamo doći privatno. Na balkonu sobe uživali smo u pogledu na vrt i obližnju plažu, a potom nam se pridružio njezin brat Dimitris Sarris.
Kada smo mu rekli da smo iz Hrvatske i Slovenije, osmijehnuo se i rekao nekoliko fraza na hrvatskom. Nakon kraćeg, vrlo ugodnog razgovora izgovorio je rečenicu koja je tako jednostavna, a prema mojoj ocjeni, često zaboravljena u turističkom Splitu i Dalmaciji: “Turizam bi trebao zbližavati ljude. Nakon toliko godina u ovom poslu, raduje me susret sa svakom novom osobom, raduje me svaka nova priča iz drugog kraja Europe. Europa je pred golemim političkim izazovima, a na nama, malim ljudima, da se približimo jedni drugima.” Dok sam gledao oči ovog simpatičnog Grka, u glavi mi je odzvanjala ta rečenica. Pitam se koliko je ljudi u današnjem turizmu koji se drže ove mantre? S druge strane, koliko ih je koji bi najradije rekli: “Dragi gosti, ne morate ni dolaziti, samo nam ostavite novac i sretno vam bilo.” Možda ne nužno tim riječima, ali jasno je što mislim. Samo malo ljudskosti i drukčijeg pristupa u ovom ubrzanom svijetu promijenilo bi mnogo toga. Dok smo napuštali Liotopi, osjećali smo se kao da napuštamo kuću prijatelja koje poznajemo dugo. Loulou i njezinoj obitelji želimo još mnogo uspješnih i sretnih godina, i poslovno i privatno.
Riblji meni u Olympiadi i povratak u Ouranoupolis
Nakon ovog predivnog iskustva valjalo se okrijepiti, a to smo učinili u restoranu Olympic u Olympiadi. Stanovnici gradića pohvalili su se da svi ovdašnji ugostitelji usko surađuju. Primjerice, kada netko ima višak gostiju, uputit će ih u susjedni objekt; ne doživljavaju se kao konkurencija nego kao partneri.
U restoranu su nam poslužili riblji meni, ponovno s grčkim specijalitetima. Kako ovdašnje dagnje slove za najbolje u Grčkoj, ne čudi da postoji čak 20 lokalnih recepata za njih, a mi smo probali pohane koje su odmah postale moj favorit! Naravno, bilo je tu i lignji, hobotnice, grčke salate i slatkoga – uživanje s pogledom na more.
Zajedničkom fotografijom ispred objekta završio je službeni dio još jednog predivnog dana u Grčkoj. Na povratku smo svratili još jednom u Ouranoupolis gdje smo kupili suvenire; prosječna cijena magneta bila je 2,5 eura.
Solun – kratki gradski obilazak i “gusarski” brod
Posljednjeg dana boravka u Grčkoj, u utorak, “izborili” smo se za posjet Solunu. Drugi najveći grčki grad neki od nas su ranije posjetili, neki – poput mene – još ne, pa je bilo zadovoljstvo upoznati i malo pravog gradskog života. Od hotela do Soluna trebalo nam je nešto manje od dva sata vožnje, a naš taksi-kombiju trebao je pribaviti dozvolu da uopće uđe u grad. Solun s oko 800 tisuća stanovnika na trenutke me podsjetio na Split, ne samo zbog mora nego i zbog brojnih murala posvećenih nogometu i navijačkoj kulturi. Išaranih i šarenih zidova i fasada ne nedostaje.
Dimitri nas je odveo na utvrdu koja se uzdiže nad gradom, a s nje puca prekrasan pogled na velik dio Soluna, obalu i more, dok se na južnoj pučini iznad mora uzdiže veličanstveni, snijegom prekriveni Olimp.
Tko zna, možda jednog dana kročim i na najviši vrh Grčke. Spuštamo se potom do obale gdje nas vozač ostavlja i imamo točno dva sata za razgledavanje u vlastitom aranžmanu. Na rivi dominira spomenik Aleksandru Velikom, a nešto dalje je poznata instalacija s kišobranima. Posjetili smo poznatu Bijelu kulu, nekadašnji turski zatvor, a danas turističku znamenitost. Mala zamjerka: unutar nje svi tekstovi bili su isključivo na grčkom. U kuli sam susreo, a koga drugoga, nego susjedu iz Žrnovnice.
Po silasku kolegica Andreja i ja uočili smo turističke “gusarske” brodove koji plove oko gradske luke i uz gradsku rivu. Kako je bilo dvije minute do 15 sati, pomislili smo da brod kreće uskoro. Na obali pred brodom stajao je “Jack Sparrow”.
Pitali smo ga kada brod kreće, što nam je bio bitan podatak jer naš kombi u 16:30 polazi prema zračnoj luci. On je samo uzviknuo “brzo” i mahnuo nam da uđemo. Ušli smo… Unutra šank i prigodno odjeveno osoblje broda, a mi smo produžili do palube. Ondje smo naručili dva gin-tonika, zadovoljstvo koje nas je stajalo 28 eura. Kada ni nakon pola sata stajanja u luci brod nije krenuo, otišao sam do kapetana i pitao ga kada planira isploviti jer smo prije pola sata dobili informaciju da kreće odmah. Kazao je da se čeka neka dozvola Lučke uprave i da će to biti za nekoliko minuta. Kad je prošlo dodatnih deset minuta, a brod još nije krenuo, Andreja i ja bili smo vrlo ljuti.
Shvatili smo da brod čeka da dođe određen broj ljudi pa da krene. Bilo je to bezobrazno od posade koja nas je lagala da brod polazi odmah. Pronašao sam ih i vrlo ljutito rekao da to ne rade turistima i da ću ovo iskustvo opisati u novinskom članku. Pozdrav “gusarima” iz Grčke – brod je u konačnici krenuo u 15:45. Umjesto najavljenih 30 minuta plovio je jedva desetak; Andrea i ja imamo dojam da su se ipak prepali naše objektivne kritike da ćemo zakasniti u zračnu luku. Bila je to baš blic-tura, pa smo po izlasku čak stigli na giros. Dva girosa i dvije pive platio sam 14 eura; izračunajte koliko bi to bilo u Splitu…
I to je bilo to od mog prvog putovanja u Grčku. Putovanje je ispunilo sva očekivanja, a vrijeme nas je više nego poslužilo. Hvala Michael, hvala George, hvala Maria, hvala kolege novinari s kojima sam putovao. Na neki način, ovaj dio Grčke prilično me podsjetio na Dalmaciju – sličan kraj, slični ljudi. Na karti puno bliže nego što to mnogi Grci i Hrvati doživljavaju…
GREEK VERSION
Ένα δείπνο στο γνωστό σπλιτσιανό εστιατόριο Zora Bila ευθύνεται για το τελευταίο μου ταξίδι, αυτό στην Ελλάδα. Ήταν Οκτώβριος 2024 όταν, έπειτα από πρόσκληση του ιδιοκτήτη Dane Tahirović, πήγα σε ένα δείπνο όπου κορυφαίοι σεφ παρουσίασαν διάφορες μεσογειακές κουζίνες, συμπεριλαμβανομένης της ελληνικής. Εκείνο το βράδυ είχα την τιμή να γνωρίσω την τότε πρέσβειρα της Ελληνικής Δημοκρατίας, την κ. Antonia Katzourou, καθώς και τον Michael Charokopos, επικεφαλής του Γραφείου Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων της Πρεσβείας της Ελληνικής Δημοκρατίας στο Ζάγκρεμπ.
Η γαστρονομική βραδιά ξεπέρασε κάθε προσδοκία και το άρθρο στο Dalmacija Danas γι’ αυτήν την εκδήλωση δεν ήταν η τελευταία δημοσιογραφική συνεργασία μου με τον κ. Michael. Την άνοιξη με εξέπληξε ευχάριστα η πρόσκληση του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού να επισκεφθώ τη χώρα τους, πρόσκληση την οποία αποδέχθηκα με χαρά. Επρόκειτο για οργανωμένο ταξίδι εξοικείωσης για δημοσιογράφους και τουριστικά πρακτορεία από Σλοβενία και Κροατία, με σκοπό να γνωρίσουν την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και τον εξαιρετικά όμορφο Χαλκιδική. Πρόκειται για γνωστό ελληνικό τουριστικό προορισμό στα ανατολικά της χώρας. Η χερσόνησος φέρει το όνομα της ομώνυμης περιφερειακής ενότητας και αποτελεί τμήμα της γεωγραφικής περιφέρειας Μακεδονίας. Παρότι, προγραμματισμένα και μη, φέτος βρέθηκα πολλές φορές στο εξωτερικό, ανυπομονούσα ιδιαίτερα για το πρώτο μου ταξίδι στην Ελλάδα.
Άφιξη και συμπόσιο «Το Μέλι του Αριστοτέλη»
Την ομάδα με την οποία θα περνούσα τα επόμενα τρία εικοσιτετράωρα τη γνώρισα στο αεροπλάνο από το Ζάγκρεμπ προς τη Θεσσαλονίκη: τη Barbara από το Ζάγκρεμπ, το ζευγάρι Sebastjan και Andrea από Λιουμπλιάνα/Μόσταρ, εκδότες του περιοδικού Adriatic Traveler, και τη συνάδελφο Andreja του Πρώτου Προγράμματος της Σλοβενικής Ραδιοφωνίας. Η πτήση ήταν άνετη· όταν αποβιβαστήκαμε, μας υποδέχθηκε ο οδηγός ταξί, Dimitri. Ήταν νωρίς το βράδυ όταν κατευθυνθήκαμε προς την Αρναία, όπου συμμετείχαμε στο συμπόσιο «Το Μέλι του Αριστοτέλη». Μας καλωσόρισε η Maria Pappa από τον Οργανισμό Τουρισμού Ανατολικής Χαλκιδικής. Προσκεκλημένοι της έκθεσης μελιού ήταν Σλοβένοι μελισσοκόμοι που αντάλλαξαν εμπειρίες με Έλληνες συναδέλφους και παρουσίασαν τα προϊόντα τους. Οι τιμές του μελιού ήταν αντίστοιχες με τις κροατικές ή ελαφρώς χαμηλότερες και κυριαρχούσε το μέλι από μεσογειακά βότανα. Με τους ρυθμούς του ελληνικού χορού δειπνήσαμε στο εστιατόριο Bakatsianos, με μενού βασισμένο αποκλειστικά σε τοπικά προϊόντα. Αφήνοντας πίσω μας τη δροσερή πλέον Αρναία, κατεβήκαμε στο υπέροχο πεντάστερο Mount Athos Resort στον Ιερισσό, δίπλα στη θάλασσα, με καλοδιατηρημένους κήπους και αρκετές πισίνες. Τα δωμάτια ήταν άνετα, μοντέρνα και ευρύχωρα· ύστερα από μια κουραστική μέρα, το διπλό κρεβάτι ήταν ιδανικό για ξεκούραση.
Εκδρομή στο Άγιον Όρος
Το επόμενο πρωί συναντηθήκαμε στο πρωινό, βασισμένο κι αυτό σε ελληνικά προϊόντα, και ακολούθησε η πρώτη μας εκδρομή — αυτή στο Άγιον Όρος. Το Άγιον Όρος είναι αυτόνομη μοναστική πολιτεία της Ελλάδας ή, όπως το χαρακτήρισε η Maria, «το ελληνικό Βατικανό». Ο Άθως, χερσόνησος και ομώνυμο βουνό στις ακτές του Αιγαίου, αποτελεί έναν από τους κύριους—αν όχι τον κύριο—πυλώνες της Ορθοδοξίας. Είναι ο ανατολικότερος από τους τρεις «δακτύλους» της Χαλκιδικής.
Κατευθυνόμαστε προς την Ουρανούπολη — «Πύλη του Άθω», μια μικρή τουριστική κωμόπολη με όμορφες παραλίες και βάρκες που μεταφέρουν ταξιδιώτες για τη θαλάσσια περιήγηση στο Άγιον Όρος. Τα κύματα του απαλού μαΐστρου σπάνε στους βράχους του Άθω, ενώ το τουριστικό μας καράβι πλέει παράλληλα με τη νότια ακτογραμμή. Η είσοδος των γυναικών στη χερσόνησο απαγορεύεται, ενώ οι λαϊκοί άνδρες μπορούν να λάβουν άδεια για τρεις διανυκτερεύσεις σε κάποιο από τα μοναστήρια. Μπροστά μας παρελαύνουν οχυρά από πέτρα και ξύλο, διαφορετικών σχημάτων και μεγεθών, σαν σκηνικά μεσαιωνικού έπους· σύμφωνα με τον αιώνιο κανόνα του άβατου, κανείς που δεν είναι άντρας δεν επιτρέπεται να πλησιάσει σε απόσταση μικρότερη των πεντακοσίων μέτρων από την ακτή.
Ο οργανωμένος μοναστικός βίος ξεκίνησε το 963, όταν ο Άγιος Αθανάσιος ίδρυσε τη Μεγίστη Λαύρα και έθεσε τα θεμέλια της αυτόνομης Πολιτείας, που ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ιωάννης Α΄ Τσιμισκής καθιέρωσε ως αυτοδιοίκητη με τυπικό του 972. Πάνω από χίλια χρόνια αργότερα, το 1988, ολόκληρη η χερσόνησος εντάχθηκε στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO ως ορθόδοξο κέντρο αδιάλειπτης πνευματικής παράδοσης.
Πρώτα εμφανίζεται η Σιμωνόπετρα: επτά όροφοι γαντζωμένοι σε γκρεμό 330 μ., αψηφώντας βαρύτητα και χρόνο. Λίγο μακρύτερα, σχεδόν πάνω στη θάλασσα, υψώνεται η Γρηγορίου — συμπαγής λαβύρινθος του 1310, «καρφωμένος» στο βράχο, όπως λένε οι μοναχοί, λόγω επαναλαμβανόμενων πειρατικών επιδρομών. Ακόμη πιο επιβλητική, πέμπτη στην ιεραρχία των είκοσι κοινοβίων, ακολουθεί η Διονυσίου, αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο· οι πύργοι της θυμίζουν φρουρούς, καθώς χτίστηκε ως άμυνα κατά των πειρατών. Συνεχίζοντας, αντικρίζουμε την Αγίου Παύλου, νοτιότερη μεγάλη κοινότητα της δυτικής ακτής, που, κατά την παράδοση, είναι χτισμένη σε θεμέλια αρχαίου ναού του Απόλλωνα, με πρώτες αναφορές ήδη από τον 10ο αιώνα. Στο ακρωτήρι αστράφτει λευκή η Μεγίστη Λαύρα — «μητέρα» όλων — κι εκεί το καράβι μας γυρίζει, αφού το άβατο δεν επιτρέπει αποβίβαση.
Πορεία προς την κορυφή
Μόλις αφήνουμε πίσω τα τελευταία τείχη, η πυραμιδοειδής κορυφή των 2033 μ. εμφανίζεται• τόσο απότομη που μοιάζει να αναδύεται κατευθείαν από τη θάλασσα. Οι μοναχοί λένε ότι θα ανέβουν τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους ως το παρεκκλήσι της Παναγίας, μια ωριαία πορεία που ξεκινάει μέσα σε ομίχλη από πεύκα και τελειώνει πάνω από τα σύννεφα. Ήταν μαγικό να βλέπω χιόνι και πάγο τόσο νότια, μόλις δύο εβδομάδες πριν το θερινό ηλιοστάσιο. Η εικόνα με συγκλόνισε τόσο, που ίσως μια μέρα επιστρέψω για να κατακτήσω την κορυφή. Επαναλαμβάνοντας τη διαδρομή στο γυρισμό, αναρωτιόμουν αν η άγνοιά μου για τον Άθω ή η ανεπαρκής προβολή του ήταν η αιτία που δεν τον είχα ανακαλύψει νωρίτερα.
Εστιατόριο Armyra και οινοποιείο Domaine Agrovision
Επιστρέφουμε στην Ουρανούπολη, όπου μας περιμένει ο υπομονετικός Δημήτρης. Κατευθυνόμαστε στον Ιερισσό για γεύμα στο εστιατόριο Armyra, δίπλα σε αμμουδερή παραλία, που προσφέρει μόνο ολόφρεσκα θαλασσινά — και το αποδεικνύει. Φυσικά αρχίσαμε με ελληνική σαλάτα, ταραμοσαλάτα και σπιτικό ψωμί, για να φτάσουμε στο σαγανάκι με μαρμελάδα. Όλα αυτά συνόδευσε ροζέ από το Άγιον Όρος, παραγωγής μοναχών. Ακολούθησαν τρία κυρίως: μύδια σε θεϊκή σάλτσα, σαρδέλες ψητές και χταπόδι με κριθαράκι και λιωμένο τυρί. Παρά την επιμονή μου, ακόμη δεν έχω αποσπάσει τη συνταγή για το «χταπόδι», αλλά δεν θα τα παρατήσω! Χορτάτοι βγάλαμε μερικές σέλφι στην υπέροχη παραλία κι ύστερα πήγαμε στο οινοποιείο Domaine Agrovision. Ιδιοκτήτες Γάλλοι που διείδαν τις προοπτικές της ελληνικής αμπελουργίας. Παράγουν δημοφιλείς μεσογειακές ποικιλίες και, εν μέρει, αυτόχθονες που ζητούνται ολοένα και περισσότερο. Εμπορική ναυαρχίδα το κρασί «20», με best seller το ξηρό ροζέ. Το ευγενικό προσωπικό μιλά άπταιστα αγγλικά και δοκιμάσαμε με χαρά τη γκάμα τους — δεν θα ήταν η μοναδική συνάντησή μας εκείνη την ημέρα…
Νησί Αμμουλιανή και βραδινή εκδήλωση Kouzina 2025
Πλέον αργά το απόγευμα, απολαμβάνουμε τη θέα από καλαίσθητο παρατηρητήριο: ο Άθως, η εκτεταμένη ακτογραμμή της Χαλκιδικής και ο Αμμουλιανός — το μοναδικό κατοικημένο νησάκι της περιοχής, λίγο κάτω από τέσσερα χιλιόμετρα, ακριβώς απέναντι από το Άγιον Όρος και περίπου εκατό χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη. Το όνομά του σημαίνει «αμμώδης», κάτι που επαληθεύεται, καθώς η ακτογραμμή καλύπτεται σχεδόν εξ ολοκλήρου από «χρυσή» άμμο. Πρώην μετόχι της μονής Βατοπαιδίου, ο Αμμουλιανός εποικίσθηκε τη δεκαετία του 1920 από Έλληνες πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, των οποίων η ανατολίτικη επίδραση είναι ακόμη αισθητή στη γλώσσα και τη γαστρονομία. Περίπου πεντακόσιοι μόνιμοι κάτοικοι ζουν γύρω από το μικρό λιμάνι, με τον ρυθμό του χωριού να καθορίζουν οι ψαρόβαρκες που κάθε βράδυ ξεφορτώνουν φρέσκα αλιεύματα.
Ο Αμμουλιανός συνδέεται με τον Τρυπητή με καραβάκι σε δέκα λεπτά· το καλοκαίρι έχει δρομολόγιο ανά μισή ώρα και το εισιτήριο για πεζούς κοστίζει ελάχιστα ευρώ. Δημοφιλέστερη παραλία η πλατιά Αλυκή, ακολουθούν η Καραγκάτσια στη σκιά των κουκουναριών, η ήρεμη Καλόπηγαδο και η Μεγάλη Άμμος με θέα τον Άθω· όλες κατέχουν Γαλάζια Σημαία για εξαιρετικά καθαρά νερά, ενώ ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δεν λείπουν. Ανατολικά βρίσκονται ακατοίκητες νησίδες — τα Δρένια, ή «Γαϊδουρονήσια» — προσβάσιμες με ταχύπλοο ή νοικιασμένο φουσκωτό. Η μορφολογία είναι ήπια, με υψόμετρο κάτω των 100 μ., οπότε η ποδηλασία είναι ιδανικός τρόπος εξερεύνησης. Μέσα Ιουνίου και Σεπτέμβριος προσφέρουν ήλιο χωρίς συνωστισμό, ενώ η θάλασσα παραμένει ζεστή.
Με το σούρουπο επιστρέφουμε στο ξενοδοχείο. Στις 19:00, στον εσωτερικό κήπο, διοργανώθηκε γαστρο-οινολογική εκδήλωση Kouzina 2025 — μαγείρεμα με οινολάσπη, με επικεφαλής τη σεφ Dina Nikolaou. Ομολογώ ότι αρχικά δεν ήξερα τι ακριβώς είναι το wine lees· πρόκειται για τον κρεμώδη, φίνο οινολάσπη που σχηματίζεται μετά την αλκοολική ζύμωση: νεκρά κύτταρα ζυμών, υπολείμματα φλοιών, πρωτεΐνες και τρυγικό οξύ. Αν, με μπâτονάζ, το κρασί μείνει σε επαφή με τις λεπτές λάσπες, οι ζύμες υφίστανται αυτολύση, απελευθερώνοντας πολυσακχαρίτες, πρωτεΐνες και αρωματικούς προδρόμους, προσδίδοντας κρεμώδη υφή και αρώματα μπριός· η διαδικασία δρα επίσης αντιοξειδωτικά. Η Dina παρουσίασε γλυκίσματα, αλλά και πίτσα με ζύμη που, αντί για μαγιά, χρησιμοποιεί οινολάσπη. Την ώρα των γευσιγνωσιών, όμως, έπρεπε να αποσυρθώ από το «γαστρονομικό πεδίο μάχης»: ταυτόχρονα ανακοινώνονταν τα αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών και διεξαγόταν το ντέρμπι Χάιντουκ–Ριέκα. Αν και η συντακτική μου ομάδα κάλυπτε άριστα τα γεγονότα, δεν μπόρεσα να αντισταθώ στο να βοηθήσω λίγο. Οι συνάδελφοι που έμειναν ορκίζονται ότι δεν έχουν δοκιμάσει καλύτερη πίτσα!
Στάγειρα — γενέτειρα του Αριστοτέλη
Η επόμενη μέρα άρχισε με το καθιερωμένο πρωινό· ο Sebastjan, σε αντίθεση με εμένα, δεν παρέλειψε να εκμεταλλευτεί τις θερμαινόμενες πισίνες. Η θάλασσα, με 17 °C, ήταν ψυχρότερη απ’ ό,τι στη Δαλματία, αλλά οι πισίνες ήταν καλή εναλλακτική. Το πρόγραμμα της Δευτέρας περιλάμβανε τοποθεσίες που περίμενα με ανυπομονησία, πρώτη απ’ όλες τη Στάγειρα — γενέτειρα του Αριστοτέλη. Χωρίς να κάνω ιδιαίτερη έρευνα, απλά ήλπιζα να μην είναι «φούσκα» τύπου γενέτειρας Μάρκο Πόλο. Ευτυχώς, καμία σχέση! Ο λοφίσκος του αρχαιολογικού χώρου είναι κατάφυτος, με μονοπάτι γεμάτο ενημερωτικές πινακίδες για τη χλωρίδα. Σε μία εντοπίζω τη σπάρτη (μπρνίστρα) — ευκαιρία να εξηγήσω στη Maria πως από το κλασικό aspalathos προήλθε το όνομα Split, καθώς οι αρχαίοι Έλληνες αποίκισαν την περιοχή εντυπωσιασμένοι από το κίτρινο άνθος της.
Οι Στάγειρες (Στάγειρα ή Στάγειρος) ήταν ιωνικός οικισμός του 655 π.Χ. από κατοίκους της Άνδρου. Το 480 π.Χ. καταλήφθηκαν από τον Ξέρξη· αργότερα εντάχθηκαν στην Αθηναϊκή Συμμαχία, την οποία εγκατέλειψαν το 424 π.Χ., προκαλώντας την αποτυχημένη πολιορκία του Κλέωνα (422 π.Χ.). Στον Πελοποννησιακό πόλεμο πήγαν με τη Σπάρτη. Το 348 π.Χ. ο Φίλιππος Β΄ τις ισοπέδωσε, αλλά τις ανοικοδόμησε προς τιμήν του δασκάλου του γιου του, Αριστοτέλη. Η παράδοση λέει ότι οι κάτοικοι μετέφεραν εκεί τα οστά και καθιέρωσαν τα Αριστοτέλεια. Το 1886 ο Δανός αρχαιολόγος Karl F. Kinch εντόπισε ξανά τον χώρο· οι συστηματικές ανασκαφές των τελευταίων 35 ετών αποκαλύπτουν τείχη, αγορά, δρόμους, αποθήκες, οικίες και ιερά — παράδεισος για αρχαιολόγους.
Η εμπειρία με γέμισε θαυμασμό και λύπη· θαυμασμό γιατί στεκόμουν σε μια «κοιτίδα» του ευρωπαϊκού πολιτισμού, λύπη βλέποντας την εγκατάλειψη θησαυρών όπως η Σάλωνα ή το Επέτιον (Στόμπρετς) στην πατρίδα μου: μπουλντόζες πάνω σε κληρονομιά, αντί για in situ μουσεία. Αναρωτιέμαι πόσο θα ανέπτυσσε τον Στόμπρετς μια τέτοια σπουδαία αποκάλυψη, αν υπήρχαν πολιτική βούληση και δίκαιες αποζημιώσεις.
Ο λόφος είναι επίσης προστατευμένο φυσικό τοπίο. Μικρή παρένθεση: κατεβαίνοντας, είδα μια φρέσκια χοντρή σπαράγκα· την έκοψα αυθόρμητα, αλλά ο φύλακας φώναξε ότι απαγορεύεται. Χωρίς πρόθεση παρανομίας, δοκίμασα ωμό ελληνικό σπαράγγι! Προτείνω ανεπιφύλακτα σε κάθε λάτρη της ιστορίας να επισκεφθεί τη Στάγειρα.
Εκδρομή «Θαλάσσια βήματα του Αριστοτέλη» — μυδοκαλλιέργεια
Σειρά είχε η κωμόπολη Ολυμπιάδα: επιβιβαστήκαμε σε ψαρόβαρκα, βλέποντας από τη θάλασσα τις πλαγιές που είχαμε διασχίσει στη χερσαία ξενάγηση. Πυκνό, σκούρο πράσινο αντανακλούσε σε κρυστάλλινα νερά που γίνονταν τιρκουάζ· οι αμμουδιές ήταν άδειες για τέλη Μαΐου. Σε μισή ώρα φτάσαμε σε μοντέρνο μυδοτροφείο. Παρότι τα δικά μας (Στόνου) είναι φημισμένα, εδώ λένε πως βρίσκονται στην παγκόσμια κορυφή. Έμαθα ότι ενήλικο μύδι φιλτράρει 120–240 λίτρα νερού την ημέρα· πέρυσι, όμως, η ασυνήθιστα υψηλή θερμοκρασία θανάτωσε ως 80 % της παραγωγής. Τα μύδια μεγαλώνουν σε ειδικά σχοινιά και χρειάζονται δύο χρόνια για εμπορικό μέγεθος. Καθαρή θάλασσα, όχι πολύ ζεστή, και γλυκά νερά από βροχοπτώσεις αποτελούν κλειδιά επιτυχίας. Στην ξηρά ο οικοδεσπότης μάς έβρασε μόλις συλλεγμένα μύδια, με κομμένες ντομάτες και ψωμί, αφού πρώτα τσουγκρίσαμε ένα σφηνάκι τσίπουρο.
Το τσίπουρο (τσίπουρο ή ρακί) αποστάζεται το φθινόπωρο από στέμφυλα σε διπλό άμβυκα. 40–45 % αλκοόλ, σκέτο ή με γλυκάνισο. Προσωπικά μου φάνηκε λίγο γλυκό, μένω πιστός στη δική μας ρακία!
Ενδιαφέρον ότι τα περισσότερα πληρώματα είναι Αιγύπτιοι. «Μας έσωσαν την αλιεία», λένε οι ντόπιοι. Το διαπιστώσαμε με τα μάτια μας: πολλοί Αιγύπτιοι στις βάρκες, όταν οι Έλληνες (όπως κι εμείς) στράφηκαν στον τουρισμό.
Συνάντηση με τη Loulou — ξενοδοχείο Liotopi
Πίσω στην Ολυμπιάδα, στην παραλία απέναντι από εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, βρίσκεται το μικρό οικογενειακό Liotopi. Ένας καταπράσινος κήπος πίσω από πράσινη ξύλινη πόρτα, όπου μας υποδέχτηκε η 69χρονη Loulou (από το Louloudia, δηλ. Florence/Cvita). Ενέργεια, φιλοξενία, ωριμότητα σκέψης για τον ποιοτικό τουρισμό. Δοκιμάσαμε κέικ, ελληνική πίτα, σπιτικό τσάι και χυμό.
«Liotopi σημαίνει “τόπος με πολύ ήλιο”. Ο παππούς και η γιαγιά ήρθαν πρόσφυγες απ’ τη Μικρά Ασία το 1922, το 1924 χτίστηκε το πατρικό και το 1983 το μετατρέψαμε σε ξενοδοχείο», αφηγείται. Λειτουργεί Απρίλιο–Οκτώβριο· η σεζόν επιμηκύνεται χάρη στις ανασκαφές της Στάγειρας. Εκπαιδεύει τους επισκέπτες με μαθήματα μαγειρικής, πεζοπορίες κ.ά. Προσφέρει 14 διαφορετικά πρωινά σε 14 μέρες, όλα με συνταγές των προσφύγων προγόνων. «Βραβείο Καλύτερου Ελληνικού Πρωινού» και θέση στο top 10 των Times.
Η Loulou αποστρέφεται τον μαζικό τουρισμό: «Ο φιλοξενούμενος πρέπει να νιώθει σπίτι, όχι ΑΤΜ». Ο αδελφός της, Dimitris Sarris, μίλησε λίγα κροατικά και είπε τη φράση-κλειδί: «Ο τουρισμός πρέπει να ενώνει τους ανθρώπους». Έτσι νιώσαμε όταν φύγαμε — σαν να αποχαιρετάμε φίλους.
Γεύμα στην Ολυμπιάδα και επιστροφή στην Ουρανούπολη
Στο εστιατόριο Olympic δοκιμάσαμε μύδια πανέ (απ’ τις 20 τοπικές συνταγές), καλαμάρια, χταπόδι, χωριάτικη, γλυκά· απόλαυση με θέα. Οι εστιάτορες συνεργάζονται: αν γεμίσει ο ένας, στέλνει πελάτες στον άλλον· συναδελφικό πνεύμα αντί ανταγωνισμού. Στον δρόμο της επιστροφής περάσαμε ξανά Ουρανούπολη για σουβενίρ· μαγνήτες 2,5 €.
Θεσσαλονίκη — σύντομη ξενάγηση και «πειρατικό» καράβι
Τρίτη, ζητήσαμε παράκαμψη στη Θεσσαλονίκη. Δεύτερη πόλη της Ελλάδας, ~800 000 κάτοικοι, τοίχοι γεμάτοι ποδοσφαιρικά γκράφιτι, θάλασσα που θυμίζει Σπλιτ. Ο Δημήτρης μας ανέβασε στο Επταπύργιο, με θέα όλη την πόλη, τον Θερμαϊκό και, στο βάθος, τον χιονισμένο Όλυμπο. Κατεβήκαμε στην παραλία: άγαλμα Μεγάλου Αλεξάνδρου, «Ομπρέλες», Λευκός Πύργος (παρατήρηση: τα κείμενα στο εσωτερικό μόνο ελληνικά). Στον πύργο συνάντησα, ποιόν άλλον, τη γειτόνισσα απ’ τη Ζρνόβνιτσα!
Στη μαρίνα μάς «στρίμωξε» ένας «Jack Sparrow». Ρωτήσαμε πότε φεύγει το καράβι (είχαμε λεωφορείο 16:30 για αεροδρόμιο)· απάντησε «σε λίγο» και μας έσπρωξε μέσα. Πάνω, μπαρ και πλήρωμα ντυμένο πειρατικά· παραγγείλαμε δύο gin tonic — 28 €. Μετά μισή ώρα ακινησίας, ρώτησα τον καπετάνιο· είπε ότι περιμένουν άδεια Λιμεναρχείου. Άλλα δέκα λεπτά και τίποτα· καταλάβαμε ότι περίμεναν να γεμίσει. Διαμαρτυρήθηκα έντονα, απείλησα δημοσιότητα. Τελικά απέπλευσε 15:45, έκανε γύρο μόλις δέκα λεπτών. Προλάβαμε γύρο και μπίρες (14 €) και φτάσαμε στην ώρα μας.
Επίλογος και ευχαριστίες
Και κάπως έτσι ολοκληρώθηκε το πρώτο μου ταξίδι στην Ελλάδα. Το ταξίδι εκπλήρωσε κάθε προσδοκία και ο καιρός ήταν σύμμαχος. Ευχαριστώ Michael, George, Maria και τους συναδέλφους για την παρέα. Με έναν τρόπο, αυτή η γωνιά της Ελλάδας μου θύμισε έντονα τη Δαλματία — παρόμοιο τοπίο, παρόμοιοι άνθρωποι. Στον χάρτη, πολύ πιο κοντά απ’ όσο νομίζουν πολλοί Έλληνες και Κροάτες…
